Görünümü Muhafaza Etme Derecesinin Tayini

Halı numunelerinin mekanik etkiler karşısında dayanımının önceden saptanması için yapılmaktadır. Bu deney için wira tetrapod walker makinesi kullanılmıştır. Halı numunesi tetrapod makinesinin dönen tamburu içerisine hav ilmeği yüzü içe gelecek şekilde yerleştirilir ve serbest şekilde dönecek olan tetrapod ayağının tamburun belli bir dönme sayısından sonra yüzeyde meydana gelen görünüm değişikliği tayin edilir. Deney numunesi kontrol edilirken; ezilme, havlanma, tüylenme, boncuklanma, ipliklenme ve ilmek kaybı, gölgelenme (toplam ışık yansımasındaki değişme), renk değişmesi, desen netliğindeki değişme ve halı sırtının görülür hale gelmesi yönlerinden değerlendirilerek görünüm değişimlerine 1 ile 5 arasında gözle derecelendirilmiştir. Bunlar:

Gerektiği durumlarda ara değerlerde verilebilmektedir. Bu deney TÜBİTAK Bursa Test ve Analiz Laboratuarında yapılmıştır (TS 8777).

Daha sonradan geliştirilen hexapod aletinin daha büyük davlumbazı bulunmaktadır ve daha ağır ve kalın numunelerin görünümlerini test etmek mümkün olmuştur. Hexapod ile halının kullanım esnasındaki gibi aşınması sağlanmaktadır. Bu metodun değerlendirme tetrapod ile aynıdır 1-5 arasında değişmektedir (Örge, 1989).

Wira Tuft Withdrawal Tensometer (SDL Atlas Katalogu, 1991)

İlmek Çıkarma Kuvveti Tayini

TS 5285'e göre, ilmek çıkarma kuvveti, halıda bulunan ilmeğin dayanımı belirlemek için yapılmaktadır. İlmek çıkarma kuvveti; halıda ilmeğin bir ucundan kavrayarak çıkarmak ve çıkarılma sırasında ki en büyük kuvvetin kaydedilmesidir. Deney sırasında tek ilmeğin çıkartıldığı kontrol edilir ve ilmek çıkmadan önce iplik koparsa değerin yanına "kopuk" ibaresi eklenir. İlmek halkasının bir ucu pense sıkıştırılarak aletin dik doğrultuda olacak şekilde kavraması sağlanır ve baskı ayağı yardımıyla sabitlenen numuneden ölçüm alınır. Her numuneden 15 ila 20 ölçüm alınmıştır. Okunan en büyük değerler kaydedilir ve ortalama ilmek mukavemet değeri kgf (N) cinsinden hesaplanır. Deneyde kullanılan wira ilmek çıkarma mukavemet aleti şekil 3.2'de görülmektedir. Bu deney TÜBİTAK Bursa Test ve Analiz Laboratuarında yapılmıştır.

Wira Tuft Withdrawal Tensometer (SDL Atlas Katalogu, 1991)

Halı Kullanım ve Performans Özellikleri

Halıların kullanım esnasında karşılaşabileceği mekanik ve statik etkilerden bazılarını bu çalışmada test edilerek önceden belirlenmeye çalışılmıştır. Halı kalitesini belirlemek için yapılan testler; ilmek çıkarma kuvveti tayini, görünümü muhafaza etme derecesinin tayini, boncuklanma testi, dinamik yük altında kalınlık azalması tayini, kısa süreli statik yüklemeden sonra kalınlık azalması tayini ve uzun süreli statik yüklemeden sonra kalınlık kaybının tayinidir.

Yüzey Hav Yoğunluğu

TS 7576'ya göre, yüzey hav yoğunluğu, yüzey hav ağırlığının hav kalınlığına oranıdır. Numunenin 1 m2'lik alandaki yüzey hav ağırlığının mm olarak bulunan hav kalınlığına bölünerek gr/cm olarak belirlenmiştir. Yüzey hav yoğunluğunun formülü;

Yüzey hav yoğunluğunun (gr/cm3) = m (gr/m2) / 1000*d (mm)........................ (1)

Her numune için bulunan yüzey hav ağırlıklarını hav kalınlığına bölünerek hesaplanmıştır.

Toplam Hav Ağırlığı

TS 7576'ya göre, toplam hav ağırlığı, belirli bir alandaki halının tamamının sökülerek ölü havlarda dahil tüm havlarının ağırlıdır. Numunenin hav ipliklerinin hepsi sökülerek halı sırtında hav oluşturmayan hav iplikleri de dahil olmak üzere toplam hav ipliklerinin ağırlığı 0.01g hassasiyetle tartılarak 1 m2'lik alandaki ağırlıkları hesaplanmıştır. Bu deney için numunelerimizden 100mm x 100mm ebatlarında numuneler kesilerek ağırlıkları 0.01gr hassasiyetli terazide tartılmıştır. Numuneler tümden sökülerek hav liflerinin hepsi ayrılıp tartılarak 10000mm2'deki toplam hav ağırlıkları bulunmuştur. Numunelerin 1 m2'deki toplam hav ağırlıkları hesaplanmıştır. Bu deney Yasin Kaplan Halı Fabrikasında yapılmıştır.

Yüzey Hav Ağırlığı

TS 7576'ya göre, yüzey hav ağırlığı, halının sırtındaki havların birim alandaki ağırlığıdır. Deney numunesinin havları kırkılıp halı sırtının ağırlığı 0.01 g hassasiyetle belirlenir ve toplam halı ağırlığı ile arasındaki fark yüzey hav ağırlığını verir. Numunelerin ortalamaları alınarak 1 m2'lik alandaki ağırlığı hesaplanmıştır. Kırpma makinesinin şeklinden dolayı sonuçta değişiklikler olabilmektedir. Bütün halı örneklerinden 200mmx200mm boyutlarında dört tane numune kesilerek 24 saat kondüsyonlanmıştır. Kondüsyonlanan numuneler 0.01gr hassasiyetteki terazide ağırlıkları bulunmuştur. Deneyin bu kısmı TÜBİTAK Bursa Test ve Analiz Laboratuarında yapılmıştır. Halı numunelerinin kırkılma işlemi Yasin Kaplan Halı Fabrikasında gerçekleştirilmiştir. Numuneler kırkıldıktan sonra Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Laboratuarında her deney numunesinin halı sırtı 0.01gr hassasiyetteki terazide tartılmıştır. Her bir deney numunesinin kırkılmadan önceki ağırlıkları ortalamasından kırkıldıktan sonraki ağırlıkları ortalaması çıkartılarak numunelerimizin 40000 mm'deki yüzey hav ağırlıkları hesaplanmıştır. Numunelerin yüzey hav ağırlıkları 1 m2'deki ağırlıklarına dönüştürülerek metrekaredeki yüzey hav ağırlıkları hesaplanmıştır.

Toplam Halı Ağırlığı

TS 7576'ya göre toplam halı ağırlığı; birim alanda ki halının toplam kütlesinin tayinidir. Bir kenarı imalat yönüne dik olmak üzere kenarları birbirine paralel 200 mm x 200 mm boyutlarında dört deney numunesinin 0.01 g hassasiyetle hesap edilerek 1 m²'deki ağırlığı hesaplanmıştır. Bu çalışmada halı örneklerinden 200mm x 200mm boyutlarında dört tane numune kesilerek 24 saat kondüsyonlanmıştır. Kondüsyonlanan numuneler 0.01gr hassasiyetteki terazide ağırlıkları saptanmıştır. Deney numunelerinin ortalamaları alınarak numunelerimizin 40000 mm2'deki ağırlıkları hesaplanmıştır. Numunelerin ağırlıkları 1 m2'deki ağırlıklarına dönüştürülerek metrekare ağırlıkları hesaplanmıştır. Bu deney TÜBİTAK Bursa Test ve Analiz Laboratuarında yapılmıştır.

Halı Kalınlığı

TS 3374'e göre halı kalınlığı; bir referans levhası ile bunun üzerine konulan halının üzerine belirli bir basınç (2.0 kPa ± 0.2 kPa) uygulayan paralel baskı ayağı arasında kalan mesafenin mm olarak değeridir. Referans levhası üzerine yerleştirilen numunenin üzerine yavaşça baskı ayağı indirilerek 30 saniye sonra değeri 0.1 mm hassasiyetle ölçülür ve kalınlık ölçümlerin aritmetik ortalaması 0.1 mm yaklaşımla hesaplanmıştır. Her numuneden 40'ar ölçüm (numunenin birinden 28 ölçüm alınmıştır) 2.0 kPa ± 0.2 kPa basınç altında wira kalınlık ölçme aletinde 0.01 mm hassasiyetle değerler okunarak ortalamaları alınmıştır. Bu deney TÜBİTAK Bursa Test ve Analiz Laboratuarında yapılmıştır.

Hav Kalınlığı Ölçümü

Halı numunelerinin kırkılma işlemi Yasin Kaplan Halı Fabrikasında gerçekleştirilmiştir. Numuneler kırkıldıktan sonra Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Tekstil Mühendisliği Bölümü Laboratuarında her deney numunesinden iki şer ölçüm SDL Atlas Taşınabilir Kalınlık Ölçüm Cihazıyla 0.01 mm hassasiyetle ölçülerek ortalamaları alınmıştır. Her bir deney numunesinin kırkılmadan önceki ortalamasından kırkıldıktan sonraki ortalamaları çıkartılarak hesaplanmıştır. Her örneğimizin ortalaması dört deney numunesinin ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Çalışmada, bu yöntemle elde edilen sırt üzerindeki hav yüksekliği yerine hav kalınlığı tanımı kullanılmıştır. Şekilde halı kırkıldıktan sonra halının tabanının ölçüldüğü kumaş kalınlık ölçüm aleti ve halı kalınlık ölçüm cihazının çalışma prensibinin aynı olduğu dijital kalınlık ölçüm cihazı bulunmaktadır.

 Dijital Hav Ölçüm Cihazı

Hav Kalınlığı

TS 7125'e göre sırt üzerindeki hav yüksekliği; halının sırt üzerinde bulunan havlarının kırkmadan önce ve kırktıktan sonra 2.0 ± 0.2 kPa basınç altında ölçülerek kalınlık farklarından tayin edilmektedir. Kırpma makinesinin şeklinden dolayı sonuçta değişiklikler olabilmektedir. Kırkılmamış ortalama ve kırkılmış ortalama hesaplanarak aradaki fark mm olarak hesaplanmıştır. Bütün halı örneklerinden 200mm x 200mm boyutlarında dört tane numune kesilerek 24 saat kondüsyonlanmıştır. Bu numunelerle halı kalınlığı, toplam halı ağırlığı ve yüzey hav ağırlıkları hesaplanmıştır. Numunelerden 40'ar ölçüm (numunenin birinden 28 ölçüm alınmıştır) yani bir deney numunesinden 10 ölçüm 2.0 kPa ± 0.2 kPa basınç altında wira kalınlık ölçme aletinde 0.01 mm hassasiyetle değerler okunarak her dört numune içinde ayrı ayrı ortalamaları hesaplanmıştır. Deneyin bu kısmı TÜBİTAK Bursa Test ve Analiz Laboratuarında yapılmıştır.

Hav Yüksekliği

Hav yüksekliği olarak zemin üzerindeki hav tabakasının boyu alınmıştır. 3 mm- 25 mm'lik paslanmaz çelikten yapılmış metal levhalar kullanılarak zemin örgüsünden yukarı doğru olan uzantısı ölçülerek tayin edilmiştir ve bu değerlerin ortalaması alınarak numunelerin hav yükseklikleri hesaplanmıştır. Numuneler, I.W.S. Carpet Pile Height Gauges ölçüm levhalarıyla değerlerine bakılmıştır. İlme yüksekliği halı üretimi sırasında bir ölçü olarak kullanılmaktadır ve halı kalınlığıyla arasındaki ilişki havın tabanla yaptığı açıdır (Örge, 1989).

 Şekil 3.1. I.W.S. Carpet Pile Height Gauges (SDL Atlas Katalogu, 2004)

İlme Sıklığı

İlmek sıklığı halılarda birim alan ve birim uzunluktaki ilmek sayısını gösterir. İlmek en az 100 mm'lik uzunluk boyunca kenara paralel ve buna dik olacak şekilde sayılır ve birim alan başına ilmek ve aralıkların sayıları hesaplanır. Numunede 41 ilmek ve aralık sayılır eğer mesafe 100 mm'den az ise 100 mm'ye kadar sayılarak 100mmx100mm=10000mm² (1 dm²) alanda TS 5285 ISO 1763'e göre ilmek sıklıkları hesaplanmıştır. Ölçümler Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Tekstil Mühendisliği Bölümü Laboratuarında yapılmıştır. Her bir numune 100 mm ve 150 mm'de ilmek ve aralıklar sayılarak hesaplanmıştır.

Halının Fiziksel ve Yapısal Özelliklerinin Saptanması

Materyallerin özelliklerini belirlemek için; ilme sıklığı, halı kalınlığı, hav kalınlığı, hav yüksekliği, toplam halı ağırlığı, yüzey hav ağırlığı, toplam hav ağırlığı ve yüzey hav yoğunluğu değerleri saptanmaya çalışılmıştır. Çalışmalar sırasında ölçüm metodları için Türk Standartları Enstitüsünün kabul ettiği yöntemler esas alınmıştır.

Halıda Kaliteye Etki Eden Faktörler

Kalite; belirlenen şartlar altında ve belirlenen bir zaman süresi içinde istenilen fonksiyonları yerine getirebilme kabiliyetidir (İGEME). Bu bakımdan ürünün yapısal özellikleri önem sıralamasında ilk sıraya yerleşmektedir. Çünkü kullanıcının bir halıda bulunmasını isteyeceği akustik yalıtım, konfor, termal yalıtım, görünüm, dayanıklılık ve güvenlik gibi özelliklerin arka planında halının sahip olduğu yapısal özellikler belirleyici olacaktır. Bu özellikleri şu şekilde sıralayabiliriz (Tekin, 2002; Göktepe, 1992b);

1. Hammadde Özellikleri o Lif çapı:

■ Tutum, kabarıklık, esneklik için elyaf çapı değişimi

Flok Halı

Belli uzunluklarda kesilmiş olan liflerin elektriksel olarak yüklenerek yapışkanlı zemin dokusuna yapışmasıyla elde edilmektedir. 2 mm ile 4 mm uzunluğunda kesilen liflerin bulunduğu hazneyi artı, yapıştırıcı sürülmüş zemin tabakanın olduğu metal levhanın eksi kutup olarak yüksek gerilimle yüklenerek zemin tabakasına yönlenmiş olarak yapışmasıyla üretilmektedir. Yapışmayan lifler vakumla alınmakta ve yapışkanın sertleşmesi için kurutma fırınından geçirilmektedir. Halının kalınlığını ve esnekliğini arttırmak için sırt kısmı gözeneksiz uygun köpük tabakasıyla kaplanmaktadır. Bu halılar genelde ıslak ve ağır trafiğin olduğu zemin alanlarında kullanılmaktadır (Demir ve Günay, 1999; Göktepe, 1992a).

 

Şekil 1.26. Flok halı üretim şekli (Göktepe, 1992a)

Ayrıca, dikişli havı ilmekli halı ve düğümlü halılarda diğer üretim prensiplerindendir